Τα φωτα του σεισμου..

Πύρινες στήλες, φωτεινές σφαίρες, φλεγόμενα σύννεφα, ξαφνικές λάμψεις: αυτά είναι τα μυστηριώδη φωτεινά σημάδια της γης πριν και κατά τη διάρκεια των πιο ισχυρών σεισμικών δονήσεων. Το απόγευμα της 27ης Δεκεμβρίου του 1908, ο ιερέας Ρόκο Βιλάρντι, ενώ έκανε περίπατο στη Μπόβα Μαρίνα της επαρχίας Ρέτζο-Καλάμπρια (Ιταλία), παρατήρησε πως το κόκκινο χρώμα του ουρανού πριν από τη δύση του ηλίου ήταν πολύ έντονο και σχολίασε: «Αυτό δεν είναι καλό». Λίγες ώρες αργότερα, στις 5:21 το ξημέρωμα της 28ης Δεκεμβρίου, η γη ταρακουνήθηκε για 37 δευτερόλεπτα, καταστρέφοντας τις επαρχίες της Μεσίνα και της Ρέτζο-Καλάμπρια. Στην αρχή, η προσοχή στράφηκε στις ζημιές και στα θύματα, τα οποία ξεπερνούσαν τις 120 χιλιάδες. Σήμερα, όμως, η μελέτη των αρχείων φέρνει στην επιφάνεια μαρτυρίες για διάφορα «φωτεινά» φαινόμενα που παρατηρήθηκαν πριν και κατά τη διάρκεια του σεισμού: φωτεινές στήλες, πύρινα σύννεφα και ένας μετεωρίτης που εκτόξευε σπίθες.
Ακόμη και στον πρόσφατο σεισμό της Λ’ Άκουιλα στην Ιταλία παρατηρήθηκαν κοκκινωπά σύννεφα, παράξενα νέφη και άλλα ασυνήθιστα φαινόμενα... Τι ήταν; Είναι δύσκολο να πει κανείς, γιατί αυτά τα «σεισμικά φώτα» είναι μακρινά, διαρκούν για λίγες στιγμές και δεν αναφέρονται στις επιστημονικές καταγραφές. Υπάρχουν και άλλα μη κανονικά φαινόμενα, όπως για παράδειγμα ιριδίζοντα σύννεφα που συχνά συνοδεύουν τους πιο έντονους σεισμούς.
Τρελαμένες πυξίδες
Κατ' αρχάς είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί ένα πράγμα. Τα φαινόμενα αυτά δεν είναι αποδεκτά από τους επιστήμονες, ενώ η φράση «σεισμικά φώτα» δεν αποτελεί επίσημο όρο. Οι μαρτυρίες ωστόσο είναι αναρίθμητες. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, περιγράφοντας ένα σεισμό που συνέβη κοντά στη Μόντενα το 89 π.Χ., μίλησε για φλόγες και καπνό που «εκσφενδονίζονταν στον ουρανό». Το 1600, κοντά στην Αρεκίπα (Περού), εμφανίστηκαν πολλές φωτεινές σφαίρες μετά από μια ηφαιστειακή έκρηξη την οποία ακολούθησε και ένας σεισμός. Ακόμη και ο Γερμανός φιλόσοφος Εμμάνουελ Καντ αναφέρθηκε σε πολυάριθμες μαρτυρίες για παράξενα φαινόμενα, όπως τρελαμένες πυξίδες, εκτυφλωτικά φώτα ή χρώματα στην ατμόσφαιρα πριν από σεισμούς. Ο Καντ καταλήγει πως τα αίτια των σεισμών φαίνεται να επεκτείνουν την επίδρασή τους και στην ατμόσφαιρα.
Ο ιερέας-επιστήμονας
Ο πρώτος που μελέτησε συστηματικά τα σεισμικά φώτα –για παράδειγμα τις φωτεινές σφαίρες– ήταν ο Ιταλός ιερέας Ιγνάτιος Γκάλι, ο οποίος το 1910 συνέταξε έναν πρώτο κατάλογο στον οποίο συνεισέφερε και ο Τζουζέπε Μερκάλι (για το σεισμό του 1908). Ο Γκάλι κατέγραψε 148 περιπτώσεις, αρχής γεννωμένης από το σεισμό της Μόντενα το 89 π.Χ., και ταξινόμησε τα φώτα σε τέσσερις ομάδες: στιγμιαίες λάμψεις, φωτοβόλα νέφη, φλόγες και σχήματα (σφαίρες, στήλες, κώνοι). Στη συνέχεια, τα σεισμικά φώτα κατηγοριοποιήθηκαν και από άλλους επιστήμονες στην Ιαπωνία (για παράδειγμα από τους Τοραχίκο Τεράντα και Γιουτάκα Γιασούι) και στην Ελβετία (από τον Φρεντερίκ Μονταντόν).
Φλόγες και σφαίρες
Παρά τις μαρτυρίες, η προέλευση αυτών των μυστηριωδών φώτων δεν είναι ακόμη γνωστή. Η πιο εύλογη υπόθεση είναι πως τα διαφορετικά φαινόμενα έχουν διαφορετική προέλευση. Οι φλόγες, για παράδειγμα, ενδέχεται να προκαλούνται από εύφλεκτα αέρια που εκλύονται από το έδαφος που παραμορφώνεται από το σεισμό. Πράγματι, η εμφάνισή τους συχνά συνοδεύεται από καπνό και οσμή θείου και βιτουμένιου. Οι φωτεινές σφαίρες, αντίθετα, ενδέχεται να αποτελούν ιδιαίτερα γεωφυσικά φαινόμενα, ή ίσως ακόμη και «απλές» σφαιρικές λάμψεις. Οι λάμψεις και τα φωτεινά νέφη, ίσως ακόμη και κάποιες σφαίρες, εν τέλει, είναι πιθανόν ηλεκτρικής φύσης και ενδέχεται να προέρχονται από το υπέδαφος, όπου κατά τη διάρκεια του σεισμού τα πετρώματα υφίστανται τεράστιες πιέσεις. Υπάρχουν, πράγματι, διάφορα φυσικά φαινόμενα που μπορούν να δικαιολογήσουν την παρουσία του ηλεκτρισμού εξαιτίας της πίεσης. Υπάρχει, για παράδειγμα, ο πιεζοηλεκτρισμός των μετάλλων όπως του χαλαζία: αν υπάρξουν πιέσεις, τα υλικά αυτά αναπτύσσουν ένα ηλεκτρικό πεδίο σαν αυτό που παράγει τη σπίθα στους αναπτήρες με αέριο. Άλλο ένα πιθανό φαινόμενο είναι ο τριβοηλεκτρισμός, που παράγεται από την τριβή, εξαιτίας της τριβής των πετρωμάτων. Και υπάρχει και ο πυροηλεκτρισμός, που παράγεται από τη θερμότητα. Ο Φρίντμαν Φρόιντ ανέπτυξε πρόσφατα μια άλλη θεωρία. «Όταν τα πετρώματα υφίστανται πίεση, ενεργοποιούν φορείς ηλεκτρικών φορτίων (οπές, δηλαδή θετικά φορτία εξαιτίας της απουσίας ηλεκτρονίων)», λέει ο Φρόιντ. «Στις συνθήκες αυτές, τα πετρώματα, που κανονικά είναι κακοί αγωγοί (μονωτές), γίνονται καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού. Τα ηλεκτρικά αυτά πεδία έλκουν ηλεκτρόνια από τα μόρια του αέρα, φορτίζοντάς τα με ηλεκτρισμό και παράγοντας φωτεινές λάμψεις γνωστές και ως στέμμα». Μια άλλη πρόσφατη υπόθεση είναι πως κάποιες αστραπές και λάμψεις στον ουρανό παράγονται από διαρροές ραδόνιου, ένα ραδιενεργό αέριο που απελευθερώνεται πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από ένα σεισμό. Η ακτινοβολία που παράγεται από το ραδόνιο φορτίζει ηλεκτρικά τον αέρα πλησίον του επίκεντρου, δημιουργώντας ένα φαινόμενο παρόμοιο με λάμπα από νέον.
Παρεμβολές από νέον
Η παρουσία ηλεκτρικών φαινομένων τέτοιου τύπου θα μπορούσε να εξηγήσει και άλλο ένα γεγονός, το οποίο παρατηρείται συχνά όταν γίνονται ισχυροί σεισμοί: την εξασθένηση και τις παρεμβολές στις ραδιοεπικοινωνίες. Πράγματι, κατά τη διάρκεια των πιο ισχυρών σεισμών παρατηρούνται ηλεκτρομαγνητικά κύματα. «Πρόκειται για εκπομπές σε πολύ χαμηλή συχνότητα, οι οποίες, σύμφωνα με τα δικά μου μοντέλα, παράγονται από ισχυρά υπόγεια ηλεκτρικά ρεύματα που οφείλονται στην πίεση των πετρωμάτων», εξηγεί ο Φρόιντ. «Υπάρχει επίσης μια ιδιαίτερη μορφή ακτινοβολίας, γνωστή ως θερμική υπέρυθρη δυσλειτουργία». Η δυσλειτουργία αυτή ανακαλύφθηκε πρόσφατα χάρη στους μετεωρολογικούς δορυφόρους σε μια ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων γύρω από το επίκεντρο ενός σεισμού. Και ακόμη κανείς δε γνωρίζει περί τίνος πρόκειται: σύμφωνα με τον Φρόιντ, πρόκειται για φαινόμενα που συνδέονται με την πίεση που υφίστανται τα πετρώματα και περιγράφονται από τη θεωρία του. Αυτές οι ηλεκτρομαγνητικές ανωμαλίες εξηγούν ίσως εν μέρει και ένα άλλο μυστηριώδες φαινόμενο, το ότι τα ζώα εμφανίζονται ανήσυχα πριν από τους σεισμούς. Τα ψάρια βρίσκονται σε αδιάκοπη κίνηση, τα ποντίκια βγαίνουν από τις τρύπες τους, οι σκύλοι εκνευρίζονται, τα σκουλήκια και τα ερπετά είναι ανήσυχα. Μέχρι πρόσφατα αυτά τα φαινόμενα συνδέονταν με τη λαϊκή πίστη, αλλά προς τα τέλη του 19ου αιώνα ο επιστήμονας Αλεσάντρο Σερπιέρι (1823-1885) συνειδητοποίησε ότι τέτοιες συμπεριφορές προκαλούνταν παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος. Γενικά, τα ζώα φαίνονται πως έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια των σεισμών, όπως ηλεκτρομαγνητικά κύματα και δονήσεις. Τα παράξενα φαινόμενα που συνοδεύουν τους σεισμούς εμφανίστηκαν και στη Λ’ Άκουιλα στο σεισμό της 6ης Απριλίου του 2009. Οι μαρτυρίες είναι πολλές. Κάποιος είδε κοκκινωπά σύννεφα, κάποιος άλλος είδε μια λάμψη στον ουρανό, ένας άλλος είδε μια μπλε λάμψη. Κάποιοι μίλησαν για κόκκινο φεγγάρι το οποίο έγινε στη συνέχεια άσπρο. Άλλοι μιλούν για σκυλιά που γάβγιζαν και έβγαζαν ένα παράξενο ουρλιαχτό που έμοιαζε με θρήνο. Τα άλογα ήταν νευρικά και τα γουρούνια ανήσυχα. Στην όχθη της λίμνης του Καμποτόστο υπήρχαν νεκρά ψάρια. Στο Καπιτινιάνο, κοντά στο Μοντερεάλε, έγιναν αντιληπτές ξαφνικές αλλαγές της θερμοκρασίας, ενώ σε μια κοιλάδα παρατηρήθηκε ένας παράξενος καπνός. Εν τέλει, σύμφωνα με τους κατοίκους της περιοχής, σημειώθηκε μια μοναδική χαλαζόπτωση, σαν κι αυτές που όπως φαίνεται πως συμβαίνουν συχνά σε περίπτωση σεισμού, συμπεριλαμβανομένης της χαλαζόπτωσης στο Στρέτο της Μεσίνα το 1908.
Η Γη αναδιοργανώνεται
«Σίγουρα υπάρχουν ηλεκτρομαγνητικά φαινόμενα που επαληθεύονται πριν και κατά τη διάρκεια ενός σεισμού. Αποτελούν αντικείμενο μελέτης αλλά δεν είναι ακόμη πλήρως αποδεκτά» εξηγεί ο Άντζελο ντε Σάντις, επικεφαλής έρευνας στο Ιταλικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας και καθηγητής γεωφυσικής στο Πανεπιστήμιο του Κιέτι. «Για να καταλάβουμε όλα αυτά τα φαινόμενα, είναι απαραίτητο να υιοθετήσουμε μια συστημική προσέγγιση. Θα έπρεπε, δηλαδή, να συγκεντρώσουμε μια τεράστια ποσότητα δεδομένων και να μελετήσουμε τους σεισμούς στο σύνολό τους, δίχως να περιοριζόμαστε σε ξεχωριστά στοιχεία, αλλά να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας και στις αμοιβαίες σχέσεις τους. Γιατί ο σεισμός είναι, κατά μια ευρύτερη έννοια, μια αναδιοργάνωση του φλοιού της Γης, που δεν εκδηλώνεται μόνο με μια ξαφνική μηχανική κίνηση, αλλά και με ηλεκτρομαγνητικά σήματα». Ο μελλοντικός στόχος είναι η ανάπτυξη τεχνικών πρόβλεψης επικίνδυνων σεισμών με την προσδοκία λήψης προληπτικών μέτρων.